انديشه ى معاد در اديان گذشته

سوال : آيا باور به جهان آخرت در تعليمات اديان گذشته نيز بوده است؟
جواب : گرايش به ماندن، خواست فطرى انسان هاست و اين آرمان در قالب باور به سراى آخرت مى گنجد; چنان كه بن مايه ى اكثر اديان، وحى و نبوت، و برنامه ى مشترك آنها توجه دادن به مبدأ و معاد بوده است.
شواهد تاريخى، آثار به جا مانده از انسان هاى پيشين و باور پيروان موجود اديان گوناگون، همه و همه، اصل فطرى مذكور را تأييد مى كند كه به چند نمونه اشاره مى كنيم:
1. در دوران بسيار قديم، مصريان عقيده داشتند كه خدايان آسمان، ارواح رستگاران و محبوبان (مانند سلاطين و امرا) را به سرزمين ستارگان مى برند تا در آن جا از دستبرد فنا محفوظ بمانند. آنان در قبرها زورق هاى مجهز مى گذاشتند تا ارواح اموات به وسيله ى آنها از درياى مشرق عبور كنند و به سفينه ى خداى آفتاب برسند.[1]
اعتقاد به عالم آخرت، از عصر پيدايش انسان مسئول مطرح بوده و در طى زمان، خرافاتى بر آن افزوده شده است. هربرت اسپنسر، جامعه شناس معروف، مى نويسد:
با اين كه انسان ها در آغاز پيدايش، قدرت تفكر نداشتند، ولى در همان حال به فراخور استعداد، عالم پس از مرگ را درك مى كردند.[2]
ويل دورانت نيز مى نويسد:
مهم ترين مشخصه ى دين مصرى اهميتى بود كه در آن به انديشه ى خلود داده مى شد; و در مورد انسان و گياهان به رستاخيز معتقد بودند.[3]
2. يكى از باورهاى ثابت اديان هندويى، اعتقاد به تناسخ است. آيين برهمن كه ريشه ى عميقى در تاريخ تمدن بشرى دارد، براى توجيه معاد و پاسخ به نياز فطرى بشر، به اين باور پناهنده شده است. اين باور حاكى از آن است كه برگشت به زندگى جديد، اصل مشترك تمام اديان است.[4]
3. آيين بودا ـ كه حدود ده قرن قبل از ميلاد مسيح(عليه السلام) مطرح بوده ـ سرانجام زندگى دنيايى را اين گونه ترسيم مى كند:
كسانى كه كاملا پاك شده اند به عالم قدس مى پيوندند; اما كسانى كه ناقص و گنهكارند آن قدر در اين دنيا مى روند و باز مى گردند، تا كاملا پاك شده، به عالم قدس بپيوندند.[5]
4. آيين زرتشت نيز بر اين عقيده است كه:
روزى اين جهان هستى به آخر خواهد رسيد و رستاخيز عام واقع خواهد شد; در آن روز خوبى ها و بدى ها را شمار خواهند كرد و براى امتحان بدكاران و نيكوكاران جايگاهى پر از آتش به وجود مى آيد كه نيكان آتش را گوارا و مهربان مى يابند; حتى به جزئيات معاد، از قبيل محاكمه و پل صراط و ترازوى اعمال و... باور دارند.[6]
5. انديشه هاى معادباورى در كتاب تورات و انجيل نيز مشهود است; چنان كه در تورات آمده است:
مردگان تو زنده خواهند شد و اموات برمى خيزند، اى شما كه ساكنان در خاكيد، بيدار شده ترنم نماييد; چون كه شبنم تو، مثل شبنم گياه است و زمين، اموات را بيرون خواهد انداخت.[7]
در انجيل نيز آمده است:
خواهش پدر، كه مرا فرستاد، اين است كه هر چه به من بخشيد، من هيچ چيز آن را ضايع نكنم، بلكه در روز باز پسين آن را برخيزانم.[8]

---

[1]. جان بى ناس، تاريخ جامع اديان، ترجمه ى على اصغر حكمت، ص 60.
[2]. فريد وجدى، دايرة المعارف، ج2، ص155ـ159، قرن بيستم، كلمه ى آخرت و نيز ر.ك: يحيى نورى، اسلام و عقايد و آراى بشرى، ص 46-49.
[3]. ويل دورانت، تاريخ تمدن، ترجمه ى احمد آرام، ج1، ص241.
[4]. فريد وجدى، همان.
[5]. همان، ماده ى بودا; و ابوالمعالى محمد بن نعمت، بيان الاديان، تصحيح محمدتقى دانش پژوه، ص 45 ـ 47.
[6]. جان بى ناس، تاريخ جامع اديان، ص 464.
[7]. جعفر سبحانى، «معاد، انسان و جهان»، مجله مكتب اسلام، ص39، به نقل از: عهد عتيق، كتاب اشعياء، باب 26، جمله ى 19.
[8]. همان، ص 40، به نقل از: انجيل يوحنا، فصل 6، جمله هاى 39 ـ 40.

+ نوشته شده در یکشنبه ۱۶ آبان ۱۴۰۰ ساعت 19:9 توسط سید احمد طباطباييان  |